مهرگان و روزها در ایران قدیم

در ایران قدیم هر روز که با اسم ماه یکی می شده جشن را بر پا میکردند که در بین این روزها فروردین گاه و مهرگان از همه مهمتر بوده است.
در آن زمان سال به دو قسمت تقسیم می شده که تابستان با نوروز شروع می شده و 7 ماه ادامه داشته تا فصل زمستان که شروعش با مهرگان بوده .

                                       

(محاسبه سال خورشیدی تا پیش از پیدایش تاریخ جلالی در سال ۴۶۷ یا ۴۷۱ به این ترتیب بود که سال را به دوازده ماه سی روزه تقسیم می‏کردند که جمعا ۳۶۰ روز می‏شد. پنج روز باقی مانده را در پایان آبان‌ماه یا اسفندماه بر آن می‏افزودند که جمعا ۳۶۵ روز می‏شد. با این حال پنج ساعت و ۴۸دقیقه و ۴۵/۵۱ ثانیه باقی می‏ماند. این زمان در هر چهار سال، یک روز می‏شد و از آنجا که در محاسبه نمی‏آمد، روز اول فروردین در فصول سال تغییر می‏کرد. این ماه‌های خورشیدی نیز در آن زمان، مانند ماه‌های قمری در فصول سال متغیر بود یعنی نوروز در آغاز فروردین واقعی، یعنی نقطه آغاز اعتدال ربیعی قرار نداشت.
منبع : fa.wikipedia.org/wiki/مبنای_محاسبه_روز_نوروز)
پنج روز آخر را پس از سی‌ام اسفند که در بالا اشاره شد، اندرگاه یا پنجه دزیده یا وهیگک یا وهیجک می‌نامیدند. هر چهار سال، این کسرها را نیز یک روز حساب کرده و بعد از پنجه به نام اَوَرداد یا روز افزوده می‌نامیدند.
انگیزه‌ های جشن مهرگان :
از نظر نجومی : مهرگان چند روز پس از اعتدال پاییزی جشن گرفته می‌شد . ( اعتدال پاییزی اول مهر صورت می‌گیرد ) . و جشن برداشت محصولات کشاورزی است .

از نظر تاریخی : در این روز نیروی داد و راستی به سرکردگی کاوه آهنگر بر ارتش دروغ و ستمگری آژی دهاک ( ضحاک) پیروز شد و فریدون به شاهی رسید . مبارزه راستی و دروغ ، داد و ستم در ایران ریشه دینی دارد و همه جشن‌های ملی هم به گونه‌ای این مبارزه و پیروزی نهایی حق بر نا حق را نشان می‌دهد . ولی ، در تاریخ مهرگان این جنبه درخشندگی ویژه را دارد .
فلسفه ی دیگر آن است که اردشیر بابکان در این روز فرخنده دیهیم خورشید نشان را بر سر نهاده است.

از نظر دینی : در فرهنگ ایرانی مهر یا میترا به معنای فروغ خورشید و مهر و دوستی است . همچنین مهر نگهبان پیمان و هشدار دهنده به پیمان شکنان است .
فردوسی درشاهنامه :

فریدون چو شد بر جهان کامگار ندانست جز خویشتن شهریار

به روز خجسته سر مهر ماه به سر برنهاد آن کیانی کلاه

کنون یادگارست از او ماه مهر به کوش و به رنج ایچ منمای چهر

پرستیدن مهرگان دین اوست تن‌ آسانی و خوردن آیین اوست